Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Öğrenme güçlüğüne yol açan durumlardan biri de dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğudur (DEHB). DEHB, dikkat problemleri ile birlikte gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, ataklık, istekleri erteleyeme, dürtüsellik gibi belirtilerin birlikte görüldüğü tablodur. Belirtiler erken çocukluk dönemlerinde başlar. Okula başlama ile problemler okula taşınır. Öğrenme sorunları, okul kurallarına uyma ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar yaşanabilir. DEHB, okul çağı çocukların %5’inde görülür yani her sınıfta birkaç DEHB’si olan çocuk vardır.
DEHB, Nörogelişimsel bir bozukluktur. Erken çocukluk döneminde başlayan belirtiler, değişerek yaşam boyu sürebilir. Bu nedenle DEHB çocukları olduğu kadar ergenleri ve erişkinleri de ilgilendiren bir sorundur. DEHB tanısı almış olan çocukların %80´i ergenlikte, %40’ı erişkinlikte de bu belirtileri taşırlar. Erişkinler arasında görülme sıklığı %1-2’dir. Erken tanı, uygun tedavi ve uygun eğitim ile okul yaşamında ve sonraki hayattaki DEHB’ye bağlı problemler ortadan kalkabilir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite tanısı alan çocuklar üç gruba ayrılır.
1- Sadece dikkat eksikliği olan grup
2- Sadece hiperaktivite (aşırı hareketlilik-dürtüsellik) olan grup
3- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite aynı anda görülen grup
Her 3 grupta da en önemli sorun, dikkatin az olması değil, dikkatin kolay dağılabilmesidir, Dikkat eksikliği olan kişiler ilgilerini normal bireylere göre daha hızlı bir şekilde kaybeder, çabuk sıkılır ve hemen daha ilgi çekici bir şeyin arayışına girerler. Sizinle konuşurken bir yandan saçınızı, odanızdaki eşyaları vb. incelerler, bu nedenle yanlışlıkla ‘’çok dikkatli’’ olarak nitelendirilebilir. Aynı anda pek çok şeyle ilgilenme tek bir şeye konsantre olmayı güçleştirir. Dikkatin dağılabilirliği sınıf gibi kalabalık ortamlarda daha sık yaşanır.
Dikkat eksikliği; Odaklanma ve dikkatin sürdürülebilmesinde güçlük ve dikkatin dış uyaranlarla kolay dağılabilmesi şeklinde görülür. Sıklıkla unutkanlık, düzensizlik, dağınıklık, eşyalarını kaybetme, sakarlık sorunları yaşanır. Sınavlarda soruları eksik-yanlış okuma, seçenekleri yanlış işaretleme, sık işlem hatası yapma ve sınavların sonuna doğru hataların artması görülür. Anne-babalar ‘‘sanki hep aklı başka yerde, sürekli etrafıyla ilgileniyor, çok sık eşya kaybediyor, sınıfta dersi dinlemiyor, defterine not almıyor gibi yakınmalarda bulunurlar.
DEHB olan çocuklar, fazlaca ilgilerini çeken bir şeyle uğraşırken (televizyon seyretme, bilgisayar oynama gibi) dikkatlerini uzun süre sürdürebilirler. Anne-babalar bu durumu ‘bilgisayarın başında saatlerce oturuyor ama ödevin başında en çok 10 dk geçirebiliyor’ şeklinde ifade edebilirler.
Hiperaktivite tanısı için çocuğun hareketliliğinin kendi yaşıt grubuna göre belirgin düzeyde fazla olması, ayrıca bu hareketliliğin çocuğun oyun, anaokulu, okul gibi günlük işlerde çocuk, aile ve öğretmenler için sorun oluşturması gereklidir. Uzun süre yerinde oturamaz, eli ayağı kıpır kıpıdır, çok konuşurlar. Hiperaktivite okul öncesi dönem ilkokul döneminde çok sorun yaratırken yaş ilerledikçe hiperaktivite bulguları azalabilir.
Dürtüsellik; acelecilik, sabırsızlık isteklerini erteleyememe, başkalarının sözünü kesme, sırasını beklemekte güçlük gibi sorunlar olduğunda düşünülür. Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler, akıllarına geleni hemen yaparlar.
DEHB okul öncesi belirtileri nelerdir? Huzursuz, devamlı atlayan zıplayan, sırasın bekleyemeyen oyundan oyuna atlayan sabırsız, kuralara uymayan, sık kaza geçiren, oyuncaklarını çabuk bozan, her tarafı karıştıran çocuklar olarak nitelendirilirler.
DEHB belirtileri ergenlikte devam eder mi? Tanı alan çocuklarda %60-%70 ergenlikte de belirtiler devam eder. Bazen sadece dikkat eksikliği olup hiperaktivitesi olmayan ergenlerde okul dersleri o döneme kadar bozulmuyor, lise dönemi gibi daha fazla çalışması dikkatini vermesi gereken dönemde okul başarısı giderek düşüyor ve ancak o zaman bir doktora başvurup tanı alabiliyorlar.
Çocukluktan ergenliğe geçişle (yaş büyüdükçe) aşırı hareketlilik, koşuşturup durma azalır bunun yerine huzursuzluk yerinde uzun süre oturamama, el ayak oynatma şekline dönüşür. Diğer ergenlere göre ergenlik dönemini daha zor geçirirler, ani tepkiler verme, kolay öfkelenme, dikkat dağınıklığı, okul başarısında ciddi düşüşler görülebilir.
